آشنایی با تاریخچه، قوانین و مقررات بازی هندبال

بازی هندبال به‌عنوان یک ورزش تیمی، سابقه جذاب و طولانی را با خود دارد. بازی هندبال علاوه بر اینکه فواید بی‌شماری برای داشتن یک بدن ایده آل خواهد داشت، بر روی سلامت قلب و عروق نیز مؤثر است. امروزه این ورزش را به‌عنوان یک ورزش گروهی می‌شناسند که هر تیم با در اختیار داشتن 7 بازیکن فعال در مقابل حریف ایفای نقش می‌کند. بازیکنانی که در تیم هندبال بازی می‌کنند هرکدام جایگاه مشخصی داشته و وظایف خاصی را بر عهده‌دارند؛ اما هدف اصلی همه آن‌ها زدن گل و قرار دادن توپ در داخل دروازه حریف و نهایتاً کسب امتیاز خواهد بود. در ورزش Handball حریف بایستی مهارت این را داشته باشد تا بتواند از سد دفاعی عبور کرده و با پرش در محوطه مجاز زمین توپ را به سمت دروازه شلیک کند.

اما نکته جالب اینجا است که هر بازیکن که توپ را در اختیار دارد درواقع به‌عنوان مالک توپ مجاز الست در یک‌زمان مشخصی توپ را در اختیار داشته باشد و سپس به سایر بازیکنان پاس دهد. معمولاً هندبالیست‌ها مجاز هستند تا در زمین حریف حدود 20 ثانیه تصاحب توپ نمایند و در زمین خودی نیز در جریان بازی حدود 10 ثانیه توپ را در دست بگیرند. ما در این مقاله با مقررات و قوانین بازی هندبال آشنا خواهیم شد پس در ادامه با ما همراه باشید.

1. 👈 نگاهی به تاریخچه بازی هندبال در ایران و جهان
2. 👈 انواع هندبال
3. 👈 معرفی مقررات و قوانین بازی هندبال
4. 👈 علائم دست در فدراسیون جهانی هندبال

بیشتر بخوانید: آشنایی با قوانین و مقررات بازی فوتبال

نگاهی به تاریخچه بازی هندبال در ایران و جهان

نقطه شروع و تاریخچه بازی هندبال به مصر باستان برمی‌گردد یعنی حدود 5000 سال پیش نقاشی‌های مصور بر روی مقبره‌ها، زنان و مردانی را به تصویر می‌کشید که یک نوع بازی شبیه هندبال داشتند. جای که ادیسه هومر آن را اورانیا نامید. امپراتوری روم باستان به این ورزش علاقه‌مند بوده و آن را بانام هارپاستون معرفی نمود. اما در آن‌سوی جهان حدود 3000 سال پیش تمدن باستانی مکزیک و آمریکای فعلی نوعی بازی هندبال را بر روی سفال‌ها و یا نقاشی‌های دیواری به تصویر کشیدند. در قرن 13 میلادی شوالیه‌ها این بازی را کچ بال نامیدند؛ اما بازی مدرن امروزی در اواخر قرن 19 میلادی در مناطق شمالی اروپا، ازجمله آلمان و اسکاندیناوی تأسیس شد و در سال 1917 آلمان نقش مؤثری را در رشد این بازی ایفا کرد.

به‌طوری‌که اولین بازی مردان در سال 1925 و برای زنان در سال 1930 در کشور آلمان صورت پذیرفت. سرانجام فدراسیون جهانی هندبال نیز در سال 1947 میلادی افتتاح گردید. در کشور ایران نیز برای اولین بار در سال 1344 شمسی در دارالمعلمین عالی و یا همان دانشسرا توسط دکتر امیر تاش پایه‌ریزی این ورزش انجام شد. سپس با تلاش‌های پی‌درپی حدوداً 4 سال بعد آموزش‌وپرورش این ورزش را به‌عنوان یک ورزش همگانی تصویب نمود. سپس دکتر امیر تاش با ارائه یک طرح خاص و دقیق از کمیته ملی المپیک به کشورش تقدیم کرد تا اینکه سرانجام در سال 1354 فدراسیون هندبال در ایران تأسیس و آقای هارون مهدوی به‌عنوان اولین رئیس فدراسیون انتخاب شد.

افتخارات بسیاری ازجمله میزبانی دومین، چهارمین و هفتمین مسابقات آسیایی در ایران، انتخاب بهترین فدراسیون در آسیا از سال 2000 تا 2004 و راه‌یابی تیم فولاد مبارکه سپاهان به مسابقات جهانی برای اولین بار برگ زرینی از گوشه افتخارات تاریخچه بازی هندبال در ایران است.

انواع هندبال

به‌طورکلی انواع هندبال در جهان متفاوت اجرا خواهد شد. ما به صورت خلاصه در زیر به آن اشاره‌کرده ایم.

• هندبال سالنی
• هندبال داخل چمن
• هندبال ساحلی
• هندبال چکی
• هندبال آمریکایی یا همان Wallball
• هندبال گالیک
• هندبال 7 نفره
• هندبال مینی و یا کوچک
• هندبال نشسته با ولیچر
• هندبال نشسته

بیشتر بخوانید:  آشنایی با قوانین و مقررات بازی والیبال

معرفی مقررات و قوانین بازی هندبال

در مورد قواعد بازی هندبال همان‌طور که می‌دانید این ورزش تنها توسط دو تیم مردان و یا زنان انجام می‌شود. بازیکنانی که در تیم نقش دارند مجاز هستند تا برای کنترل بهتر توپ و پرتاب به سمت دروازه حریف از دستان خود استفاده کنند. سرعت این بازی بالا بوده بنابراین طبیعی است که تعداد گل بیشتری به ثمر برسد. فدراسیون هندبال (IHF) برای این بازی برخی مقررات بازی هندبال را به ثبت رسانده که مربیان و داوران و بازیکنان می‌بایست از آن اطلاع داشته باشند.

زمین‌بازی

زمین‌بازی Handball کاملاً مستطیل بوده و ابعاد زمین هندبال دارای طول 40 متر و عرض 20 متر خواهد بود. طبق قوانین مصوب IHF این زمین را بایستی با یک خط عرضی به دو قسمت مساوی تقسیم کنند. تمامی خطوط کشیده شده روی زمین نیز بایستی یکرنگ باشند و حدوداً 5 سانتی‌متر ضخامت داشته باشند. البته در مورد خط روی دروازه این نکته صدق نمی‌کند زیرا خطوط روی دروازه با پهنای 8 سانتی‌متر کشیده شده است. به خطور مرزی بلندتر و طولی Touchline گفته می‌شود و خط عرضی نیز همان خطوط وسط زمین و دروازه خواهد بود.

وقت بازی، علامت پایانی و تایم اوت

زمان بازی در ورزش هندبال بسته به نوع رده‌های سنی متفاوت است. برای مثال در رده سنی جوانان بالای 16 سال دونیمه 30 دقیقه‌ای انجام‌شده که در بین هر نیمه 10 دقیقه تایم استراحت وجود دارد. همچنین در رده نوجوانان با سنین 12 تا 16 سال دونیمه 25 دقیقه‌ای بوده که مجدداً 10 دقیقه تایم استراحت دارد و در رده سنی 8 تا 12 سال نیز به دونیمه 20 دقیقه‌ای تقسیم خواهد شد. لازم به ذکر است اگر پس از وقت قانونی بازی برنده‌ای نداشته باشد داور اعلام وقت اضافه با دونیمه 5 دقیقه‌ای خواهد کرد که در مابین هر دونیمه 1 دقیقه نیز تایم استراحت دارد.

اگر بازهم برنده‌ای اعلام نشد وقت اضافه دوم به همین صورت آغاز می‌شود اگر بازهم بازی مساوی شد داوران با توجه به برخی شرایط برنده را اعلام می‌کنند. منظور از علامت پایانی، زمانی است که بازی به اتمام می‌رسد. یکی از داوران با عنوان وقت‌نگه‌دار موظف است در زمان مقتضی اتمام بازی را اعلام نماید. این مورد با استفاده از یک ساعت رومیزی کورنومنت دار انجام خواهد شد. از طرفی منظور از تایم اوت زمانی است که توسط داور در حین بازی برای توقف‌های غیرقابل‌پیش‌بینی مجاز شمرده خواهد شد. در برخی از حالات تایم اوت توسط داور اصلی اعلام می‌شود. ازجمله موارد زیر خواهد بود.

• موارد تعلیق یا دیسکالیفه
• اعلام پرتاب 7 متری
• اعلام خطای تعویض
• تایم اوت فنی و غیره

توپ

توپ هندبال نیز مانند توپ‌های ورزشی کروی شکل بوده و جنس رویه آن معمولاً از چرم طبیعی یا مصنوعی خواهد بود. این توپ در رده ورزشی آقایان با محیطی برابر 60 سانتی‌متر و با وزنی حدود 425 گرم الی 475 گرم تولید می‌شود. همچنین در رده بانوان با محیط کمتری حدود 54 سانتی‌متر و وزنی معادل 400 گرم بازی خواهد شد.

بازیکنان، ذخیره‌ها، تجهیزات و وسایل

طبق قوانین رسمی فدراسیون و مقررات بازی هندبال یک گروه هندبال با 12 عضو و 7 تن از بازیکنان اصلی درون زمین نقش ایفا می‌کنند. بقیه این بازیکنان را افراد ذخیره خواهند گفت. یک نکته جالب این است که یکی از بازیکنان که به‌عنوان دروازه نقش مؤثر دارد می‌تواند هم به‌صورت بازیکن در وسط زمین بیاید و هم در نبود دروازه‌بان بازیکنان از دروازه محافظ کنند. معمولاً تعداد استاندارد بازیکنان برای هر تیم هندبال مینی 5 نفر است که اگر کمتر از این تعداد باشد احتمالاً بازی متوقف خواهد شد.

بازیکنان ذخیره می‌توانند در هرلحظه‌ای با بازیکن وسط زمین تعویض شوند حتی بدون اینکه منتظر اعلام سوت داور وقت نگهدار باشند اما به‌شرط اینکه ابتدا بازیکن داخل زمین به بیرون هدایت شود. بازیکنان بایستی از زمانی که وارد سالن مسابقات می‌شوند تا زمان خروج کاملاً یکدست و یکرنگ باهم تیمی خود باشد البته لازم به ذکر است دروازه‌بان می‌بایست از پیراهنی استفاده کند که باهم تیمی‌های خود و تیم رقیب رنگ متفاوتی داشته باشد. شماره ورزشی روی پیراهن در عقب با ارتفاع 20 سانتی‌متر و در جلوی پیراهن بایستی طبق قوانین فدراسیون با ارتفاع 10 سانتی‌متر نقش بسته باشد.

دروازه‌بان

دروازه‌بان موظف است در حالت دفاعی درون دروازه بوده و در محیط مجاز از تمام اعضای بدن خود برای گرفتن توپ استفاده کند. دروازه‌بان همچنین می‌تواند در جریان بازی از جایگاه خود خارج‌شده و مانند بازیکنان وسط زمین ایفای نقش نماید.

محوطه دروازه

همان‌طور که از نام آن کاملاً مشخص است منظور محوطه‌ای که تنها دروازه‌بان می‌تواند به آن وارد شود. اگر هر بازیکنی از حریف پا یا بخشی از بدن خود را وارد آن محوطه نماید دچار خطا خواهد شد. محوطه دروازه با یک خط منحنی بر روی زمین جداشده که 6 متر فاصله طولی با دروازه خواهد داشت.

بازی با توپ، بازی غیرفعال

بازی با توپ برای بازیکنان در برخی موارد ازجمله پرتاب، دریافت توپ، ضربه زدن به توپ با دست، نگه‌داری توپ حدود 10 ثانیه و سه‌گام رفتن مجاز می‌باشد. بازیکنان می‌توانند در حالت ایستاد ه اقدام به زدن مکرر توپ به زمین شبیه حالت دریبل زدن کنند. زمانی که مالکیت توپ دست حریف باشد و حریف بیش‌ازحد تعلل کنند و هیچ حرکتی نداشته باشد دچار خطا خواهد شد و به این خطا بازی غیرفعال می‌گویند.

خطاها و رفتار خارج از روحیه ورزشی

در هر بازی ممکن است برخی بازیکنان دچار خطا و اشتباه شوند. هندبالیست‌ها نیز از این قاعده مستثنا نخواهند بود. به‌طورکلی برخی از خطاها در این ورزش مجاز است ازجمله:

• استفاده از دست‌ها و بازوها به‌منظور سدکردن گروه حریف و یا گرفتن توپ
• استفاده از دست‌باز به‌منظور دور کردن تیم حریف در هر جهت
• استفاده از بدن برای سدکردن تیم حریف

اما در مواردی زیر مجاز نخواهد بود ازجمله:

• گرفتن توپ از حریف درحالی‌که توپ هنوز در دستان آن‌ها قرار دارد.
• هل دادن حریف به‌وسیله دست‌ها و بازوها.
• بغل کردن بازیکن به‌نوعی که نتواند حرکتی انجام دهد.

امتیاز گل

امتیاز گل زمانی به دست می‌آید که توپ به‌طور کامل از خط دروازه عبور کرده و به تور برخورد کند/؛ اما اگر قبل از گل زدن، یکی از بازکنان وارد محوطه دروازه شود این گل موردقبول نخواهد بود. در بازی Handball امتیاز گلی که توسط داور اصلی موردقبول شود دیگر جای هیچ اعتراضی نیست.

پرتاب شروع

ورزش هندبال شروع بازی توسط تیمی انجام می‌شود که در قرعه‌کشی برنده مالکیت توپ باشد. در این صورت تیم حریف بایستی زمین را انتخاب نماید؛ اما اگر نیمه دوم آغاز شود تیمی مالکیت توپ را بر عهده می‌گیرد که در نیمه اول آغازکننده بازی نبوده است.

پرتاب اوت

در بازی هندبال اعلام و پرتاب اوت تابع شرایط خاصی است که در زیر به آن اشاره‌شده است.

1. زمانی که توپ درروند بازی از خطوط کناری زمین خارج شود.
2. آغاز ضربه به توپ دقیقاً از همان نقطه‌ای است که توپ خارج‌شده است.
3. پرتاب‌کننده اوت باید به نحوی توپ را پرتاب کنند که یک پای او روی خطوط باشد و به‌هیچ‌وجه نبایستی مانند یک ورزش بسکتبال اقدام به دریبل زدن کند.
4. تیم حریف بایستی از پرتاب‌کننده حدود 3 متر فاصله داشته باشد.

پرتاب دروازه بان

دروازه‌بان در بازی هندبال زمانی مجاز به پرتاب است که توپ از کنار دروازه عبور کرده باشد و یا توسط تیم حریف لمس شود. درصورتی‌که به‌نوعی اوت اعلام‌شده باشد دروازه‌بان می‌تواند بودن سوت زدن داور، بازی را آغاز نماید؛ بنابراین بازیکنان بایستی دور از نقاط خط دروازه قرار بگیرند و اگر در خط دروازه توپ را لمس کنند خطا اعلام می‌شود.

پرتاب آزاد

این قانون بسیار جالبی است که به جهت استمرار بازی توسط داوران اجرایی می‌شود. برای مثال اگر تیم حریف حمله کرده و دچار خطا می‌شود اگر مالکیت توپ را از دست بدهند و این توپ در دست تیم مقابل قرار گیرد داور نباید اعلام پرتاب آزاد نماید؛ اما اگر تیم حمله‌کننده باوجود خطا همچنان مالک توپ باشد، داور موظف است پرتاب آزاد اعلام کند.

پرتاب 7 متر

همیشه این نکته را بدانیم پرتاب 7 متر برای تیمی انجام می‌شود که به‌نوعی فرصت مسلمی را از دست بدهد. به‌طورکلی پرتاب 7 متر زمانی اعلام می‌شود که یک فرصت گل در هرجایی از زمین از بین رفته مثلاً یک مسئول فنی در بازی دخالتی کند و یا حتی اگر سوت اشتباهی توسط داور شانس گل را از دست بدهد بنابراین پرتاب 7 متر اعلام خواهد شد.

اجرای پرتاب‌ها (پرتاب اوت، پرتاب دروازه، پرتاب آزاد، پرتاب 7 متر و پرتاب شروع)

اجرای پرتاب‌ها توسط بازیکنانی انجام می‌شود که مالکیت توپ را به دست آورده‌اند. از طرفی بازیکنان دگر بایستی در بخش دیگری از زمین قرارگرفته تا پرتاب‌کننده بتواند به بهترین شکل ممکن کار خود را آغاز کند؛ اما این مسئله در مورد دروازه‌بان کاملاً متفاوت است. دروازه‌بان هنگام اجرای یک پرتاب تنها مجاز است یک پای خود را حرکت داده و پای دیگری را کاملاً ثابت بر روی زمین بگذارد. اما برای پرتاب اوت، پرتاب دروازه، پرتاب آزاد و همچنین پرتاب‌های 7 متر و شروع بازی داوران بایستی طبق قوانین سوت شروع بازی را بزنند.

جرائم و اخطار

به‌صورت کلی جرائم و اخطارها در بازی هندبال متفاوت است برای مثال رفتار خارج از روحیه ورزشی در تیم چه توسط بازیکن و یا مسئولین فنی رخ دهد به‌عنوان یک جریمه تلقی خواهد شد بنابراین هر خطایی که طبق قوانین فدراسیون هندبال مستحق دریافت اخطار و یا جریمه می‌باشد. اگر بازیکنان در جریان روند بازی درگیری فیزیکی داشته باشند توسط داور جریمه‌شده و به‌نوعی اکسکلود یا اخراج دائم خواهند شد؛ اما اگر خارج از جریان بازی این اتفاق بیافتد ممکن است دچار دیسکالیفه شوند که به‌نوعی اخطار 3 تعلیق نامیده می‌شود.

بیشتر بخوانید: قوانین بازی تنیس را بشناسید

علائم دست در فدراسیون جهانی هندبال

در قوانین فدراسیون برخی علائم با شماره‌هایی مشخص‌شده که به‌عنوان قوانین 18 گانه هندبال معرفی می‌شود. برای مثال زمانی که داور مجاز است اعلام مجدد بازی را آغاز کند بایستی از قانون مثلاً 7 پیروی کند تا برای پرتاب‌های چون پرتاب اوت و یا آزاد سوت شروع را بزند. این لیست به‌طورکلی شامل موارد زیر است:

1. ورود به منطقه دروازه
2. دريبل غیرقانونی
3. گام‌های اضافي يا نگه‌داشتن توپ بيش از سه ثانيه
4. بغل کردن، گرفتن، هل دادن
5. ضربه زدن
6. خطاي حمله
7. پرتاب اوت ـ جهت
8. پرتاب دروازه‌بان
9. پرتاب آزاد ـ جهت
10. رعايت فاصله سه متر
11. بازي غیرفعال
12. گل
13. اخطار (زرد) ديسکاليفه (قرمز)
14. تعليق (دو دقيقه)
15. اکسکلود
16. تايم اوت
17. اجازه براي دو نفر (که واجد شرايط بازي می‌باشند) براي ورود به زمين در خلال تايم اوت