در این مقاله به آشنایی با تفنگ ، اسلحه و تاریخچه تفنگ در ایران، انواع تفنگ از جمله نیمه خودکار، تفنگ خودکار (اتوماتیک) و تفنگ ام یک و همچنین انواع تفنگ شکاری مانند تفنگ گلوله زنی (تفنگ بادی) و تفنگ ساچمه ای پراخته شده است.
۱. تفنگ های اولیه (تفنگ سرپر و چخماقی)
۲. تاریخچه تفنگ در ایران
۳. انواع تفنگ
۳.۱ تفنگ نیمه خودکار
۳.۲ تفنگ خودکار (اتوماتیک)
۴. تفنگ ام یک (M 1)
۵. انواع تفنگ شکاری
۵.۱ تفنگ گلوله زنی (تفنگ بادی)
۵.۲ تفنگ ساچمه ای
۶. پیشنهاد
تفنگ های اولیه (تفنگ سرپر و چخماقی)
تفنگ های اولیه پس از توپ ها اختراع شدند و برای نخستین بار در اواخر قرن ۱۰ میلادی تا میانه قرن ۱۶ در ارتش اسپانیا مورد استفاده قرار گرفتند. شیوه کار تفنگ های اولیه که با نام تفنگ سرپر فیتیله ای شناخته می شدند، انفجار باروت در داخل لوله تفنگ و پرتاب شدن گلوله به سوی هدف بود. به این شکل که باروت سیاه را در داخل لوله تفنگ ریخته می شد و یک پارچه بر روی آن قرار داده و سنبه می زدند و سپس گلوله را در لوله قرار داده و مجددأ یک تکه پارچه بر روی آن می گذاشتند و در نهایت در حفره انتهای لوله فیتیله مخصوص باروت را مشتعل که منجر به انفجار و پرتاب گلوله می شد.
در اوایل قرن ۱۲ میلادی نوع جدیدی از تفنگ های سرپر اختراع شد که به تفنگ چخماقی معروف بود و به تدریج جای تفنگ سرپر قدیمی را گرفت. این تفنگ توسط دو فرانسوی به نام های ژسلن و براشی ساخته شد و اساس کار این تفنگ به این شکل بود که برای آتش زدن باروت در انتهای لوله تفنگ از سنگ چخماق و فولاد استفاده می شد. تفنگ های سرپر چخماقی نسبت به تفنگ های قدیمی از قدرت و سرعت بهتری برخوردار بودند و تا شروع پیدایش اولین امپراطوری فرانسوی ها بر جهان مورد استفاده قرار گرفت و عثمانی ها (ترکیه) اولین کشور مسلمانی بودند که سربازان خود را به این تفنگ مجهز نمودند و سالها بعد در جنگ چالدران بود که سپاه سلطان سلیم پادشاه عثمانی توانست به کمک تفنگ هایی که در اختیار داشتند سپاه شاه اسماعیل را شکست دهند و مناطق وسیعی شامل کردستان باختری (مناطق کرد نشین ترکیه – عراق – سوریه) کنونی را از ایران جدا کند.
بیشتر بدانید: کلت گازی چیست؟ آیا حمل و استفاده از آن مجاز است؟
تاریخچه تفنگ در ایران
در خصوص تاریخ دقیق ورود تفنگ و توپ نظرات مختلفی وجود دارد برخی از کارشناسان بر این نظر اند که توپ و تفنگ توسط ونیزی ها در اواخر قرن ۱۴ میلادی و اوایل قرن ۱۵ به ایران آورده شده است اما چیزی که مشخص است این است که پس از شکست ایرانیان در برابر ترکان عثمانی در جنگ چالدران در دوران زمامداری شاه اسماعیل صفوی که علت شکست، عدم مجهز بودن سپاه ایران به توپ، تفنگ و سلاح های آتشین بود. شاه اسماعیل تصمیم گرفت که سپاه خود را به توپ و تفنگ تجهیز کند. در این دوره شاه اسماعیل با استخدام مربیان انگلیسی و فرانسوی و خرید ۶ هزار قبضه تفنگ از انگلستان و ساخت آن شروع به آموزش و تجهیز سپاهیان خود کرد. سینوری مورخ و ایرانشناس اروپایی آن زمان در کتاب خود بیان می کند که ایرانیان در زمان شاه اسماعیل از تفنگ های فیتیله ای که خود ساخته بودند استفاده می کردند. تفنگ های ایرانی برد زیادی داشتند و لوله آن به شکل خاصی به قنداق بسته می شد.
دالساندری ایران شناس و مورخ ایتالیایی در کتاب خود عنوان داشته سپاهیان پارسی دارای تفنگ هایی یودند که طول آن ۶ وجب است و گلوله ای که داخل تفنگ قرار می دهند بسیار کوچک و سبک است. این قسمت از نوشته های این شخص از این رو جالب توجه است که در تاریخ سلطنت صفویان بر ایران قبل از ورود برادران شرلی در زمان شاه عباس و تجهیز سپاه ایران به توپ و تفنگ اشاره به مهارت سربازان ایرانی و استفاده از تفنگ در زمان شاه اسماعیل نموده است و بیان نموده در عهد شاه اسماعیل سربازان مستقر در پادگان هرات قوای ازبک را با این توپ و تفنگ ها بیرون راندند. در دوران سلطنت شاه عباس صفوی دو برادر انگلیسی به نام های آنتونی و رابرت شرلی برای ساخت توپ و تفنگ و تجهیز سپاه شاه عباس به ایران آمدند. همراهان این دو برادر انگلیسی مسلط به ساخت تفنگ و توپ بودند و اسلحه سازی در ایران آن زمان رونق گرفت و اولین قورخانه (کارخانه اسلحه سازی) در شهر اصفهان ساخته شد.
از تفنگ های آن زمان که توسط ایرانیان ساخته شده بود تفنگ سرپر قلعه ای بود که نسخه ساخت آن از تفنگ های انگلیسی الگو برداری شده بود. این تفنگ بسیار سنگین و دارای لوله های بلند و ضخیم بود و جنس قسمت باروت دان آن از پوست آهو و فلز بود و بر روی دیوار قلعه قرار داده می شد و در زمان تیر اندازی مقدار زیادی ساچمه درشت به سوی هدف پرتاب می کرد. نوع دیگری از تفنگ به نام شمخال نیز در آن زمان تولید می شد که قطر دهانه لوله این تفنگ ۲۵ میلی متر بود و به جهت وزن سنگینی که داشت توسط دو نفر حمل می شد. از تفنگ شمخال برای حراست از برج و قلعه های شهری استفاده می شد. تیرانداز به آسانی می توانست شمخال را در برابر شانه نگه داشته و به موازات لوله اسلحه نشانه گیری و شلیک کند علت نام گذاری شمخال به این اسم مدل خمیدگی قنداق این تفنگ بود.
در دوران زمامداری افشاریان و زندیه ساخت تفنگ به تدریج سیر تکاملی پیدا کرد به گونه ای که تفنگ های فیتیله ای جای خود را به تفنگ های چخماقی دادند زیرا سنگ چخماق پس از کشیده شدن ماشه با برخود به باروت جرقه و موجب مشتعل شدن آن می شد و گلوله شلیک می شد. در دوره زمامدارای سلسه قاجاریه در ایران و در زمان پادشاهی فتحعلی شاه تفنگ و مهمات بسیار زیادی برای سپاهیان خربداری شد و یک هیئت نظامی فرانسوی برای آموزش و ساخت یک کارخانه توپ سازی و مهمات سازی در شهرهای تهران و اصفهان وارد ایران شدند. در دوره سلطنت ناصرالدین شاه قاجار تفنگ های جدیدی که دارای لوله های خان دار (شیار داخل لوله تفنگ) بودند خریداری شدند. این تفنگ های جدید نسبت به تفنگ های قبلی از برد و دقت بیشتری برخوردار بودند و زمینه ساز تولید و ساخت تفنگ های خان دار در کشور شدند. پس از انقراض سلسله قاجاریه و به قدرت رسیدن رضا خان و تشکیل سلسله پهلوی کارخانه جات مهمات و اسلحه سازی با نام قورخانه در کشور راه اندازی شد. یکی از این کارخانه جات اسلحه سازی در نزدیکی میدان توپخانه سابق (امام خمینی کنونی) در خیابان ۱۵ خرداد فعلی (کوچه قورخانه در کنار درب ورودی مترو ۱۵ خرداد) ساخته شد و در طی ۸ سال این کارخانه ها موفق به ساخت ۶۰۰ توپ، ۲۰۰ خمپاره، و نفنگ چخماقی و مقدار قابل توجهی مهمات شدند.
در سال ۱۳۰۹ شمسی رضا شاه هیئتی را با نام تفتیش و خرید اسلحه به کشور چکسلواکی روانه کرد و این هیئت ۴۷ صندق تفنگ برنو و ۴۷ صندوق ساز، برگ چرکی خریداری و به ایران فرستاده شد. آزمایشات ستاد ارتش رضا شاه بر روی این تفنگ ها رضابت بخش بود و سرانجام با دستور رضا شاه تفنگ های موزر به جای تفنگ های ساخت انگلیس و روس وارد ارتش ایران شد و رضا شاه شروع به خرید تفنگ های ساخت کمپانی موزر در نمایندگی کشور چکسلواکی نمود. تفنگ های ساخت کمپانی موزر در ابران با نام برنو شاخته می شدند. تفنگ های برنو در مدل گلنگدنی آن دارای دو نوع تک تیر و ۵ تیر بودند.
در سال ۱۳۱۲ شمسی به دستور رضا شاه قراردادی بین دولت ایران و کارخانه اسلحه سازی فریتس ورنر آلمان برای ساخت کارخانه اسلحه سازی در ایران با ظرفیت تولید اولیه ۲۵ قیضه تفنگ برنو به امضاء طرفین قرارداد رسید و دو سال بعد در سال ۱۳۱۴ این کارخانه در تهران شروع به فعالیت کرد و در سال ۱۳۱۷ برای بالا بردن سقف تولید سالانه به مقدار، ۱۳۰۰ مسلسل سبک، ۳۰۰ مسلسل سنگین، لوازم وتجهیزات جدیدی خریداری و کارخانه جات اسلحه سازی راه اندازی شد. با اشغال ایران در سال توسط متفقین ، عزل و تبعید رضا شاه فعالیت کارخانجات اسلحه سازی متوقف شد و بسیاری از تجهیزات کارخانه ها ویران شدند پس از به قدرت رسیدن محمد رضا شاه در سال ۱۳۲۰ و گذشت چند سال از خروج قوای متفقین از کشور کارخانجات اسلحه سازی مجددأ شروع به فعالیت نمودند و در سال ۱۳۲۵ طی قراردادی بین ایران و کشور شوروی تولید مسلسل P.P.SH منعقد شد. همچنین کارخانجات اسلحه سازی در سال ۱۳۲۹ موفق یه تولید مسلسل برنو نیز شدند.
در سال ۱۳۴۵ شمسی با توجه به نیاز ادوات نظامی برای تجهیز ارتشی مدرن و قدرتمند که سودای محمد رضا شاه بود قراردادی بین ایران و شرکت اسلحه سازی فریتس ورنر آلمان برای ایجاد و توسعه کارخانجات اسلحه سازی ایران منعقد شد که مفاد آن به شرح زیر می باشد:
تولید سالانه ۴۰۰۰۰ تفنگ G3
تولید سالانه ۶ هزار مسلسل MG3
اعزام ۲۰ متخصص برای ۳ سال به ایران جهت راه اندازی تاسیسات نظامی
تحویل کلیه دستگاه ها و ادوات و لوازم فنی از طرف شرکت فریتس ورنر
تحویل رایگان نقشه های ساخت تفنگ ها و مسلسل ها و لوازم جانبی آنها و آموزش ۲۰ نفر از افسران و متخصصان ایرانی در کشور آلمان.
در سال ۱۳۵۶ قرارداد دیگری نیز با شرکت فریتس ورنر برای تولید سالانه ۲ هزار موشک انداز آر پی جی (RPG) متعقد شد که تعداد ۵۰ موشک نیز ساخته شد اما با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی ایران و تعطیلی صنایع اسلحه سازی ادامه تولید این اسلحه متوقف شد. پس از پیروزی انقلاب اسلامی با تکیه بر دانش و توان نیروها و متخصصان بومی امروزه کشورمان به خود کفایی در زمینه ساخت تجهیزات نظامی و دفاعی رسیده است که به طوری از نظر قدرت نظامی و دفاعی کشور اول منطقه محسوب می شود.
انواع تفنگ
تفنگ ها در نوع جنگی ۳ دسته نیمه خودکار، خودکار (اتوماتیک) و تفنگ هایی که با دست مسلح می شوند تقسیم می شوند که به معرفی هریک و اولین نوع آنها خواهیم پرداخت.
بیشتر بدانید: انواع تفنگ بادی
تفنگ نیمه خودکار
تفنگ های نیمه خودکار به گونه ای طراحی شده اند که پس از چکاندن ماشه یک گلوله شلیک شود و پس از شلیک پوکه گلوله به بیرون پرتاپ شده و یک گلوله دیگر در لوله اسلحه قرار گرفته و آماده شلیک می شود.
تفنگ خودکار (اتوماتیک)
طراحی تفنگ های خودکار (اتوماتیک) به گونه ای است که پس از چکاندن ماشه گلوله ها پشت سر هم شلیک می شوند و در محفظه گلوله آنها (خشاب) ۵ الی ۳۰ گلوله قرار می گیرد. تفنگ های خودکار مسلسل های دستی سبک نیز شاخته می شوند.
تفنگ مسلح شده با دست (سرپر)
این نوع تفنگ ها همان تفنگ های بسیار قدیمی (سرپر- چخماغی) هستند که قبلا به آنها اشاره کرده ایم. این تفنگ امروزه کاربرد چندانی ندارند و معمولا تفنگ های آنتیک محسوب می شوند.
تفنگ ام یک (M 1)
ام یک (M 1) را میتوان نخستین تفنگ نیمه خودکار جهان دانست که توسط شخصی به نام جان گراند در سال ۱۹۳۲ طراحی و ساخته شد. این تفنگ در سال ۱۹۳۷ به عنوان اسلحه سازمانی ارتش آمریکا انتخاب شده است. این اسلحه از برد زیاد، دقت و قدرت تخریب بسیار زیادی برخوردار است.
بیشتر بدانید: بهترین مدل تفنگ بادی گامو
انواع تفنگ شکاری
تفنگ های مخصوص شکار در دو دسته تفنگ گلوله زنی (تفنگ بادی)و تفنگ ساچمه ای قرار دارند که به شرح کوتاهی از هر دو نوع تفنگ شکاری می پردازیم.
بیشتر بدانید: آشنایی با تفنگ های بادی وایرخ و گامو
تفنگ گلوله زنی (تفنگ بادی)
در این نوع تفنگ یک عدد گلوله از جنس سرب که معمولا دارای روکشی از جنس برنز و یا مس دارد شلیک می شود. این نوع تفنگ معمولا به صورت کمر شکن مسلح می شود و انرژی پرتابی گلوله حاصل از فشار باد در برخورد با هدف بسیار مخرب است و از قدرت و دقت بالایی برخوردار است.
تفنگ ساچمه ای
برای شلیک تعدادی ساچمه به سمت هدف از این نوع تفنگ استفاده می شود. برای شلیک با این تفنگ ها نیز به دقت زیادی در نشانه روی به سمت هدف نیست و بسیار مناسب برای شلیک به سمت اهداف متحرک است. تفنگ های ساچمه ای در انواع تک لول، ۲ لول و چند لول وجود دارند و در نوع قدیمی به صورت کمر شکن مسلح می شوند.
پیشنهاد
حال که با تاریخچه تفنگ در ایران و انواع تفنگ های جنگی و شکاری آشنا شدید پیشنهاد می کنیم در صورت نیاز به اطلاعات بیشتر و آشنایی با انواع تفنگ های بادی، شکاری و گازی به سایت ما و در قسمت تفنگ های ورزشی مراجعه نموده و با مشخصات و انواع مدل ها و قابلیت های هر کدام آشنا شوید.