والیبال یک بازی پیچیده از مهارت‌های ساده‌ای است که به‌عنوان یک ورزش گروهی در سراسر جهان در مکان‌های مختلفی ازجمله سالن، ساحل و یا فضاهای باز انجام می‌شود. اگر تازه سفر خود را به دنیای این ورزش آغاز کرده‌اید، می‌بایست با قوانین والیبال آشنا شوید. قوانین بازی والیبال در جهان دائماً بروز رسانی می‌شود. ندانستن قوانین اساسی والیبال می‌تواند یک تجربه ناامیدکننده باشد خواه بازیکن، مربی یا فقط یک هوادار باشید. شاید به عنوان یک علاقه‌مند همواره این ورزش را در تلویزیون مشاهده کرده باشید و یا به دلیل اینکه یکی از اعضای خانواده شما ورزش حرفه‌ای والیبال را انجام می‌دهد به این ورزش علاقه‌مند شده باشید؛ بنابراین در هر سطحی که باشید بهتر است قوانین اساسی والیبال را یاد بگیرید. در ادامه به طور خلاصه برخی از مهم‌ترین قوانین بازی را برای شما عزیزان توضیح خواهیم داد. پس در ادامه با ما همراه باشید.
معرفی قوانین والیبال
یک مسابقه والیبال دارای قوانینی است که به‌عنوان ارکان مهم واصلی آن ورزش خواهد بود. این بازی توسط دو تیم 6 نفره در یک زمین که توسط یک تور به دو بخش تقسیم‌شده است آغاز خواهد شد. هدف از آن ارسال توپ ازروی تور والیبال به‌منظور ضربه‌زدن و برخورد توپ با زمین حریف خواهد بود. هر تیم 3 مرتبه می‌تواند توپ را لمس کند. آغاز بازی با یک سرویس می‌باشد و درصورتی‌که تیم مقابل موفق به دریافت سرویس نشود، یک امتیاز به تیم حریف داده‌اند.
زمانی که تیمی امتیاز می‌گیرد می‌تواند سرویس زند. این ورزش به‌عنوان یک ورزش رقابتی است و قوانین آن به‌گونه‌ای ساخته‌شده که همه بازیکنان هم در حمله و هم در دفاع می‌توانند یکدیگر را پوشش دهند. بازی والیبال بایستی در یک زمین کاملاً مسطح و بدون شیب انجام شود. در ادامه جدیدترین قوانین فدراسیون والیبال را معرفی خواهیم کرد.
قوانین تور
دانستن قوانین مربوط به تور والیبال ازجمله طول و ارتفاع آن بسیار مهم می‌باشد. مربی و بازیکنان می‌بایست تا ارتفاع دقیق و استاندارد تور را بدانند. ارتفاع تور والیبال داخل سالن و یا فضای باز بین گروه‌های سنی و جنسیتی متفاوت است. تیم‌های والیبال نشسته طبیعتاً در زمین‌های کوچک‌تری بازی می‌کنند؛ بنابراین ارتفاع این تور حدود 1.15 متر برای آقایان و 1.05 متر برای بانوان خواهد بود. اندازه استاندارد طول و عرض تور والیبال به ترتیب 10 متر و ا متر می‌باشد. ارتفاع آن از سطح زمین 2.43 متر برای مردان و 2.24 متر برای زنان است. ارتفاع تور از مرکز زمین‌بازی اندازه‌گیری می‌شود. فاصله تیرک‌ها و خط کناری زمین والیبال نیم متر تا 1 متر خواهد بود. بر روی تور یک آنتن میله‌ای انعطاف‌پذیر به طول 1.8 متر و قطر 10 میلی‌متر از فایبرگلاس قرار گرفته است.
قوانین توپ
استفاده توپ والیبال در هر شرایطی قوانین خاص خود را دارد. توپ والیبال ترکیبی از 2 یا 3 رنگ مختلف می‌باشد. این توپ‌ها با دو سبک متفاوت قابل‌استفاده است یکی مناسب جوانان و دیگری بزرگسالان خواهد بود. محیط استاندارد توپ والیبال در رده جوانان حدود 63 تا 65 سانتی‌متر می‌باشد. وزن آنها حدود 260 تا 280 گرم خواهد بود و از طرفی فشار هوای داخلی آن بر روی 40.3 شاخص psi در هر سانتی‌متر مربع تنظیم می‌شود. محیط استاندارد توپ والیبال برای رده سنی بزرگسالان حدود 65 تا 67 سانتی‌متر و وزن آنها نیز در همان بازه حدود 260 تا 280 گرم است. فشار داخلی آن 4.3 تا 4.6 در واحد psi خواهد بود. البته آن‌چنان تفاوت زیادی بین این دو وجود ندارند.
قوانین بازیکنان
در مورد قوانین بازیکنان والیبال باید گفت هر تیم 6 بازیکن دارد که 3 بازیکن در ردیف جلو و 3 بازیکن در ردیف عقب قرار می‌گیرد؛ اما اگر بخواهیم تعداد کل بازیکنان یک تیم را بررسی کنیم، حداکثر 12 بازیکن، یک مربی، یک کمک‌مربی و همچنین یک فیزیوتراپیست را شامل می‌شود. قوانین دیگری که برای بازیکنان والیبال اهمیت دارد. این است که یک بازیکن هیچ‌گاه نمی‌تواند دومرتبه پشت‌هم به توپ ضربه بزند. البته این مورد برای پاسور یا دفاع کننده روی تور استثنا خواهد بود.
هنگام دریافت سرویس نیز اگر بازیکنان بیش از 3 ضربه به توپ بزنند، خطا خواهد بود و 1 امتیاز از دست می‌دهند. در هر تیم یک بازیکن به نام لیبرو وجود دارد که معمولاً در وسط زمین قرار می‌گیرد و رنگ پیراهن آن متفاوت با بقیه بازیکنان خواهد بود. بازیکن لیبرو حق زدن سرویس، دفاع کردن و پاس دادن نزدیک تور را ندارد جایگاه این بازیکن به‌نوعی نزدیک بازیکنان عقب زمین است و با بازیکنان انتهای زمین تعویض می‌شود.
بیشتر بخوانید: ابعاد زمین والیبال؛ زمین والیبال چند متر است
تجزیه و تحلیل فضای زمین والیبال
فضای استاندارد زمین‌بازی والیبال 18 متر طول و 9 متر عرض دارد. فضای بالای منطقه بازی را به‌عنوان فضای بازی آزاد می‌شناسند و از طرح زمین‌بازی حدود 7 متر ارتفاع دارد. در مسابقات FIVB که به‌عنوان مسابقات جهانی و رسمی شناخته می‌شود منطقه آزاد حداقل 5 متر از خطوط کناری و 8 متر از خطوط انتهایی فاصله دارد. سطح بازی یک سالن والیبال سرپوشیده بایستی کاملاً صاف و به رنگ روشن باشد. رنگ‌های مختلف دیگری برای زمین‌بازی و منطقه آزاد موردنیاز است. تمامی خطوط روی زمین والیبال حدود 5 سانتی‌متر عرض دارند و رنگ‌های آنها طبیعتاً با رنگ کف متفاوت است. خطوط مرزی زمین والیبال دو خط جانبی و خطوط انتهایی هستند این خطوط زمین‌بازی را به دو بخش مساوی 9 متر در 9 متر تقسیم می‌کند. مناطق زمین طبق قوانین ورزش والیبال به 6 منطقه تقسیم می‌شود. منطقه 2، منطقه 1، منطقه 3، منطقه 6، منطقه 4، منطقه 5. منطقه 2 در زمین والیبال به زیر تور طرف راست زمین می‌گویند. منطقه 1 دقیقاً پشت منطقه 2 در قسمت عمقی زمین است. منطقه 3 در وسط زمین و زیر تور قرار دارد. منطقه 6 نیز دقیقاً پشت منطقه 3 زمین است. منطقه 4 در قسمت زیر تور طرف چپ زمین است. منطقه 5 نیز پشت منطقه 4 قرار دارد.
داورها و مسئولین والیبال
تعداد داوران والیبال به طور کلی 10 نفر خواهند بود که از این تعداد 1 نفر به‌عنوان داور اصلی بالای تور می‌نشیند و دیگری به‌عنوان داور سرویس روبروی داور اصلی در کنار تیرک عمودی می‌ایستد. 4 نفر دیگر در چهارگوشه زمین قرار دارند که با بالابردن پرچم به داوران اصلی کمک می‌کنند. 2 نفر به‌عنوان ذخیره و 2 نفر دیگر نیز به نام‌های منشی و کمک منشی پشت میز می‌نشیند و امتیازها و تخلفات را ثبت می‌نمایند.
لیست خطاهای والیبال
در طول بازی برخی از خطاها توسط داور یا کمک‌داوران اعلام می‌شود. این موارد شامل خطاهای فردی مربوط به بازیکنان و توپ است و برخی نیز خطاهای منطقه‌ای به‌حساب می‌آید؛ اما به‌طورکلی خطاهای فردی را می‌توان در موارد زیر تشریح کرد.
خطای 8 ثانیه در والیبال
زمانی که به هر دلیل امتیاز و یا یک پوئن مثبت به حریف می‌رسد سرویس‌زن بایستی پس از سوت داور کمتر از 8 ثانیه ضربه خود را به توپ بزند. در غیر این صورت آن سرویس را از دست خواهد داد.
خطای خط در والیبال
زمانی که بازیکن سرویس‌زن هنگام پرش و زدن سرویس پایش روی خط باشد، خطای خط معنا می‌شود.
خطای خط زیر تور
اگر در حین جریان بازی، در مناطق 2، 3 و 4 در زیر تور اعضای بدن بازیکنان چه دست و چه پا از این خط عبور کند خطای خط زیر تور محسوب خواهد شد.
خطای تور
شاید تصور کنید برخورد بازیکنان در حین بازی با تور والیبال خطا محسوب می‌شود؛ اما اینگونه نخواهد بود. زمانی که بازیکنی در جریان بازی عمداً و یا سهواً با 7 سانتی‌متر بالای تور (همان نوار تور) برخورد نمایند، خطا به‌حساب می‌آید که به‌نوعی همان خطای تور با استفاده از دست تعریف می‌شود. دیگر خطاها شامل خطای 2 ضرب، 4 ضرب، حمل توپ و غیره است. در خطای 2 ضرب یک بازیکن نباید بیش از دو بار توپ را لمس کرده و ضربه بزند. خطای 4 ضرب هم یعنی بازیکنان یک تیم نباید بیش از 3 بار به توپ ضربه بزنند. لازم به ذکر است این خطاها توسط داور اصلی گرفته خواهد شد. اگر رفتار بازیکن به‌گونه‌ای به نظر برسد که انگار توپ را در دستان خود گرفته و آن را حمل می‌کند و یا به‌نوعی مکث می‌کند خطای حمل گرفته می‌شود.
بیشتر بخوانید: تاریخچه والیبال و دانستنی های جالب در مورد ورزش والیبال
تغییرات مقررات بازی والیبال در سال‌های اخیر
اگر بخواهیم تاریخچه‌ای از مقررات بازی والیبال در جهان را به‌صورت خلاصه بیان کنیم، برخی قوانین از سال 1917 تا سال 1996 میلادی برای والیبال‌های سالنی و ساحلی تغییرات قابل‌ملاحظه‌ای داشته‌اند. در سال 1917 امتیازهای بازی دگرگون شد و از 21 امتیاز به 15 امتیاز تغییر یافت. قبل از سال 1917 تعداد ضربات به توپ برای بازیکنان محدود نبود اما در سال 1920 این حد مجاز به 3 عدد رسید. کانادا اولین کشوری بود که والیبال را بعد از ایالات متحده در سال 1900 میلادی به کشور خود آورد. در سال 1947 فدراسیون والیبال با نام FIVB تشکیل شد. در سال 1948 اولین مسابقات والیبال ساحلی در جهان انجام شد. به‌گونه‌ای که در سال 1996 این ورزش به‌عنوان ورزش رسمی المپیک به جهان معرفی گردید.
اصطلاحات تخصصی والیبال
هر ورزشی زمانی که وارد یک کشور می‌شود، مردم آن کشور با استفاده از مربیان، آموزش و تخصص‌های لازم را می‌بینند. دوستداران این رشته نیز نیازمند به یادگیری قوانین و اصطلاحات تخصصی والیبال خواهند بود. ترجمه انگلیسی لغات تخصصی و اصطلاحات ورزشی والیبال شامل موارد زیر خواهد بود.
تعریف ACE
ACE را به معنای امتیاز یک سرویس قلمداد می‌کنند. البته امتیازی که به طور مستقیم توسط سرویس‌زن گرفته شود یا دریافت‌کننده ضربه نتواند ضربه سرویس حریف را دفاع کند.
Attack در والیبال
لغت انگلیسی Attack را در ورزش والیبال به معنای آبشار نیز می‌گویند. لازم به ذکر است این حرکت به‌عنوان یک حرکت تهاجمی در ضربه زدن به توپ نام دارد. این اصطلاح را SPIKE نیز معنا می‌کنند.
Cover در والیبال
Cover هم در زبان انگلیسی و هم در قوانین Terminology والیبال کاملاً مشخص و به معنای پوشش خواهد بود. در توضیح این لغت به‌نوعی دفاع کردن از یک منطقه زمین، ثابت شدن برخی بازیکنان نزدیک مهاجم و قرارگرفتن برخی بازیکنان دفاع نزدیک تور را به‌نوعی Cover می‌گویند.
سرویس در ورزش والیبال
سرویس یعنی قراردادن توپ در کف دست بازیکنی که به‌عنوان سرویس‌زن شناخته می‌شود و توپ را به زمین حریف هدایت می‌کند. لازم به ذکر است هنگام سرویس زدن جایگاه بقیه بازیکنان بایستی کاملاً حفظ شود. منطقه‌ای که ازآنجا توپ به زمین حریف پرتاب می‌شود را منطقه سرویس می‌گویند که طولی برابر 9 متر دارد. شلیک توپ توسط بازیکن سرویس‌زن هم می‌توان به‌صورت ضربه شیب‌دار و هم به‌صورت عمقی وارد زمین حریف شود.
نحوه چرخش بازیکنان در زمین والیبال
نحوه چرخش بازیکنان قبل از سرویس زدن به‌صورت ساعتگرد می‌باشد. آنها از مناطق فرضی و شماره‌گذاری شده در زمین والیبال جابه‌جا می‌شوند. به‌این‌ترتیب شخصی که سرویس‌زن است در انتهای زمین و بقیه بازیکنان بایستی از مناطق 6 گانه تغییر موقعیت دهد. مثلاً اگر بازیکنی در منطقه 6 می‌باشد بایستی به منطقه 5 رود. بازیکن منطقه ۵ به منطقه ۴ می‌رود. بازیکن منطقه ۴ به منطقه ۳ می‌رود. بازیکن منطقه ۳ به منطقه ۲ می‌رود. بازیکن منطقه ۲ به منطقه ۱ می‌رود و بازیکن منطقه 1 به منطقه ۶ می‌رود.
قوانین و مقررات داوری والیبال
مجموعه قوانین و مقررات داوری در ورزش والیبال شامل برخی الزامات رفتاری و اقدامات داوری خواهد بود. زمانی که مربی یک تیم بیش‌ازحد از نقش خود تجاوز کند مثلاً در کنار داوران اعتراض با صدای بلند و پرخاشگرانه داشته باشد داور اول این حق را دارد که او را با جریمه سختی روبرو کند. داور اول زمانی که بازیکنی را احضار کند باید سوت بزند اما اگر رفتار بازیکن ناشایست باشد بایستی او را فرابخواند. زمانی که بازیکنی به سکوی داوری نزدیک شود می‌تواند با بلندکردن دست خود اعتراض داوری را قبول کند. اگر داور از کارت استفاده کند. کمک‌داورهایی که پشت میز می‌نشیند تخلف‌ها را ثبت می‌کنند. اعمال مجازات توسط داور نیز قانون و مقررات خاص خود را دارد. اگر داور می‌خواهد بازیکنی را جریمه کند خصوصاً جریمه‌ای چون اخراج بایستی کاپیتان را فراخواند و نوع مجازات را به او بگوید اما این عمل را در ابتدای ست بعدی اعمال می‌کند. داور اصلی بایستی هنگام سوت زدن با علائم دست منظور خود را نشان دهد. این علائم در قوانین داوری به‌عنوان ژست‌های دست برای شفاف‌سازی نوع رفتار خواهد بود.